Historia powstania Muzeum Lachów Sądeckich

Zofia Chrząstowska (1905-1982) pochodziła spod Płocka, a do Podegrodzia przyjechała w 1928 r. – objęła tu posadę nauczycielki przedmiotów humanistycznych i robót ręcznych w Publicznej Szkole Rolniczej Żeńskiej. W młodej, wrażliwej osobie zetknięcie się z materialnym i niematerialnym folklorem Lachów Sądeckich wzbudziło zachwyt. To tu poznała i poślubiła (w 1931 r.) Stanisława Chrząstowskiego, który podzielał jej etnograficzne pasje.

Stanisław Chrząstowski (1911-1997) urodził się w Drohobyczu, a część młodzieńczych lat życia spędził we Lwowie, gdzie ukończył szkołę powszechną. Później, wraz z rodziną zamieszkał w Rzeszowie. W 1930 r. objął w Podegrodziu posadę asystenta przy Okręgowym Towarzystwie Rolniczym w Nowym Sączu. Przez kilkadziesiąt lat pracował jako agronom, aż do lat 60., kiedy rozpoczął pracę na stanowisku bibliotekarza w Powiatowej Bibliotece Publicznej w Nowym Sączu.

Działalność państwa Chrząstowskich w Podegrodziu była niezwykle wszechstronna. Pani Zofia była jedną z głównych organizatorek, a także pierwszą instruktorką i kierowniczką ludowego zespołu pieśni i tańca „Podegrodzie”, powstałego przy Szkole Rolniczej. Od lat 50. kierowała także Gminną Biblioteką w Podegrodziu. Propagowała czytelnictwo, organizowała konkursy i wystawy, a także spotkania z pisarzami i poetami. Wraz z mężem organizowali imprezy ludowe: dożynki czy okolicznościowe akademie. Oboje byli też autorami wielu opracowań naukowych dotyczących kultury, folkloru i rzemiosła lachowskiego. Zbierali teksty piosenek i melodie podegrodzkie, a także wzorniki miejscowego zdobnictwa strojów.

Państwo Chrząstowscy zaczęli gromadzić przedmioty tworzone przez lokalnych twórców, a także przedmioty użytkowe, darowane przez mieszkańców Podegrodzia i okolic. Największy rozwój ich kolekcji nastąpił w 1961 r. W podegrodzkiej szkole zorganizowano wówczas wystawę etnograficzną, która towarzyszyła obchodom „Najpiękniejszych Dni Podegrodzia” w ramach uczczenia 1000-lecia Państwa Polskiego. Na wystawie zgromadzono barwne stroje ludowe, sprzęty codziennego użytku, narzędzia gospodarcze, lokalną ceramikę, wieńce i rzeźby. Po zakończeniu wystawy, za zgodą właścicieli, większość przedmiotów trafiła w ręce państwa Chrząstowskich. Stale powiększającą się kolekcję umieścili na poddaszu swojego domu – w ten sposób powstało „muzeum na strychu”. Właściciele kolekcji zajmowali się dokładnym opracowaniem naukowym i konserwacją każdego przedmiotu.

W 1981 r. państwo Chrząstowscy przekazali swój imponujący zbiór Muzeum Okręgowemu w Nowym Sączu, z zastrzeżeniem, że nie może on nigdy opuścić Podegrodzia. W ten sposób powstało Muzeum Lachów Sądeckich w Podegrodziu, filia sądeckiego Muzeum Okręgowego. Dziesięć lat później, w 1991 r. nastąpiło uroczyste nadanie placówce imienia Zofii i Stanisława Chrząstowskich.

W 2015 r. muzeum zostało przeniesione z budynku Gminnego Ośrodka Kultury w Podegrodziu do dużego, nowoczesnego budynku, w którym mieści się także gminna biblioteka, przedszkole oraz żłobek.